Những hạn chế trong giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non giải pháp và khắc phục

 Những hạn chế trong giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non giải pháp và khắc phục

1. Mở đầu

Trong thời đại ngày nay, âm nhạc dành cho trẻ nhỏ đã thực sự được quan tâm và phát triển một cách nhanh chóng. Chúng ta có thể thấy được tầm quan trọng của âm nhạc đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. 

Âm nhạc giúp trẻ thông minh hơn, nâng cao được kĩ năng vận động của cơ thể để có được cơ thể cân đối và khỏe mạnh hơn. Không những vậy, âm nhạc còn giúp trẻ tự tin, biết cách thể hiện chính mình, cải thiện kĩ năng giao tiếp, rèn luyện tính kiên nhẫn cho trẻ. Trong nhiều năm qua, được sự quan tâm của các nhà sư phạm âm nhạc, kết hợp với sự chỉ đạo của Vụ Giáo dục mầm non - Bộ GD-ĐT, ngành học Mầm non đã liên tục phát triển, góp phần to lớn vào sự nghiệp giáo dục Việt Nam.

Các hoạt động trong chương trình giáo dục âm nhạc được thực hiện qua các nội dung chính như: dạy hát, dạy vận động theo nhạc, trò chơi âm nhạc và dạy trẻ nghe nhạc. Bên cạnh những mặt tích cực mà giáo viên mầm non đã và đang đạt được thì những điều còn hạn chế, tồn tại trong từng hoạt động cụ thể cũng ảnh hưởng khá nhiều tới chất lượng dạy và học. Bài viết này đưa ra những giải pháp để giải quyết những tồn tại đó.

Xem thêm: Video Tiết dạy âm nhạc Vận động theo nhạc sáng tạo mầm non hay

2. Nội dung nghiên cứu 

2.1. Các hoạt động giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non.

Giáo dục âm nhạc ở trường mầm non được tiến hành theo 4 dạng hoạt động: hát, nghe hát - nghe nhạc, vận động theo nhạc và trò chơi âm nhạc: 

2.1.1. Dạy hát 

Hoạt động dạy hát là một trong những nội dung trọng tâm của hoạt động giáo dục âm nhạc được trẻ yêu thích, có sự tác động mạnh mẽ đến khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ. Các bài hát với giai điệu trầm bổng, tiết tấu nhịp nhàng, sôi nổi dễ dàng đưa trẻ vào thế giới của cái đẹp hấp dẫn, đầy màu sắc với hình ảnh của những con vật ngộ nghĩnh, đáng yêu được nhân cách hóa một cách khéo léo đã kích thích sự hứng thú của trẻ, giúp trẻ cảm nhận và biết yêu quý cái đẹp. 

Trong hoạt động dạy hát, trẻ được thưởng thức, được xem cô biểu diễn, được hát các bài hát mầm non và được cùng cô trò chuyện về ý nghĩa nội dung, về tính chất âm nhạc của bài hát sẽ tạo cho trẻ có được những sự cảm nhận về nghệ thuật. 

Không chỉ vậy, qua mỗi bài hát được học, trẻ còn được liên hệ giáo dục đến tình cảm đạo đức, thẩm mĩ để thấy được cái hay, cái tốt đẹp để học và làm theo. Ca hát còn giúp trẻ bộc lộ được những cảm xúc, những suy nghĩ của trẻ về bài hát đó.

Khi hát trẻ còn phải thể hiện tình cảm, hát đúng nhạc, đúng lời, thể hiện được sự biểu cảm với những cường độ, âm sắc phù hợp với nội dung và tính chất âm nhạc. Trẻ hát kết hợp với việc sử dụng các dụng cụ âm nhạc để gõ đệm theo tiết tấu âm nhạc sẽ tạo cho trẻ sự hứng thú cũng như những kĩ năng hoạt động nghệ thuật phong phú. 

2.1.2. Dạy nghe hát - nghe nhạc

Nghe hát - nghe nhạc là nội dung hoạt động âm nhạc tạo điều kiện cho trẻ được thưởng thức và làm quen với những làn điệu dân ca các vùng miền Tổ quốc nhằm làm phong phú cho đời sống văn hóa của trẻ. “Nghe nhạc góp phần phát triển cảm xúc của trẻ đối với âm nhạc, hình thành ở trẻ thói quen nghe nhạc có kiến thức (khái niệm âm nhạc cơ bản và ấn tượng âm nhạc), từ đó biết ghi nhớ tác phẩm, phân biệt nội dung, hình thành mối liên hệ giữa âm nhạc và cuộc sống”. 

Vì vậy, giáo viên cần chú ý khi lựa chọn cho trẻ nghe những bài hát, bản nhạc phù hợp với khả năng nhận thức của trẻ. 

Trẻ được nghe hát hoặc nghe nhạc không lời, đặc biệt là những ca khúc quen thuộc mang âm hưởng dân ca, các làn điệu được chuyển thể do các nhạc cụ dân tộc diễn tấu hoặc nghe nhạc kết hợp với xem biểu diễn, múa cũng góp phần tích cực vào việc giáo dục thẩm mĩ cho trẻ.

 Hoạt động này nhằm bổ sung cho trẻ hiểu biết về các tác phẩm âm nhạc và năng lực cảm thụ, giúp trẻ hình thành kĩ năng nghe, đó là sự tập trung và chăm chú, không ồn ào, biết nhận xét hoặc đánh giá về tác phẩm. Nghe nhạc còn nhằm giáo dục cho trẻ thị hiếu âm nhạc lành mạnh, phát huy trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo của trẻ. 

2.1.3. Vận động theo nhạc 

Vận động theo nhạc là hoạt động phối hợp giữa âm nhạc và các động tác nhảy múa hoặc sử dụng đồ chơi âm nhạc gõ đệm theo nhạc nhằm tạo cho trẻ có được sự cảm nhận về nhịp điệu, góp phần tích cực vào việc phát triển trí tuệ và thể chất của trẻ. Vận động theo nhạc giúp trẻ phát triển cảm giác nhịp điệu, sự khéo léo, khả năng phản ứng nhanh và đúng các ấn tượng nghe được trong âm nhạc. 

Ngoài ra, nó còn thỏa mãn nhu cầu tình cảm của trẻ, trẻ được tự do thể hiện, bộc lộ cảm xúc của mình, được giao tiếp với bạn bè xung quanh. Các động tác giáo viên hướng dẫn cho trẻ vận động cần đảm bảo tính vừa sức đối với trẻ, phải phù hợp với tính chất, cấu trúc và nội dung âm nhạc của tác phẩm. 

Động tác không nên quá khó khiến trẻ không thực hiện được và cũng không nên lạm dụng quá nhiều động tác trong một bài vận động hoặc có sự di chuyển, sắp xếp đội hình phức tạp sẽ làm trẻ khó nhớ, khó thực hiện được. 

Vận động theo nhạc được chia làm hai nhóm:

 - Vận động nhịp điệu (các âm hình tiết tấu đang được sử dụng ở trường mầm non: âm hình tiết tấu 1 (chậm), 2 (phối hợp), 3 (nhanh), nhịp, phách). 

+ Vỗ tay theo nhịp: 

Ví dụ: trích trong bài hát Con cò 

(nhạc và lời Xuân Giao) 

+ Vỗ tay theo phách: trích trong bài hát Mùa xuân, nhạc và lời Hoàng Văn Yến 

Ví dụ: 

+ Vỗ tay theo hình tiết tấu 1 (): 

Ví dụ: trích trong bài hát Đố bạn, nhạc và lời Hồng Ngọc 

+ Vỗ tay theo hình tiết tấu 2 (): 

Ví dụ: trích trong bài hát Em đi chơi thuyền, nhạc và lời Trần Kiết Tường

+ Vỗ tay theo hình tiết tấu 3 (): 

Ví dụ: trích trong bài hát Mây và gió, nhạc và lời Minh Quân 

- Vận động minh họa và múa. Trong hoạt động vận động theo nhạc, giáo viên mầm non thường hay dạy vận động minh họa nhiều nhất bởi đây là hình thức vận động hay và dễ thực hiện. 

2.1.4. Trò chơi âm nhạc Trẻ lứa tuổi mầm non học tập thông qua hoạt động vui chơi. 

Trò chơi âm nhạc là dạng tương đối tổng hợp sử dụng tất cả các dạng hoạt động âm nhạc khác như: Ca hát, nghe nhạc, vận động theo nhạc… dưới hình thức hấp dẫn và được trẻ yêu thích. Trong trò chơi âm nhạc, tính chất, nội dung, luật chơi được quy định bởi âm nhạc. Trò chơi âm nhạc thỏa mãn nhu cầu được chơi, được ca hát, vận động của trẻ, là phương tiện góp phần phát triển toàn diện nhân cách cho trẻ. Trò chơi âm nhạc giúp trẻ rèn luyện tai nghe, củng cố ca hát, phát triển cảm giác nhịp điệu,… 

Mỗi loại trò chơi đều hướng đến phát triển một hay nhiều kĩ năng âm nhạc giúp trẻ ôn luyện, củng cố và tiếp thu các nội dung giáo dục. Sự mới lạ và thú vị trong các trò chơi đa dạng, hấp dẫn do cô giáo thiết kế, sáng tạo và tổ chức gắn liền với bài học cũ và bài học mới nâng dần về yêu cầu sẽ là động lực giúp trẻ tích cực, hứng thú và thoải mái trong vui chơi.

Qua 4 dạng hoạt động âm nhạc ở trường mầm non thì vận động theo nhạc và trò chơi âm nhạc được trẻ rất thích thú, tạo được sự hào hứng và sự tham gia rất nhiệt tình của trẻ. Ở hoạt động này, trẻ sẽ không phải ngồi một chỗ lâu và được vận động, được thả sức bộc lộ cảm xúc của mình bằng các hoạt động hình thể một cách ngẫu hứng. 

2.2. Những tồn tại và hạn chế trong các hoạt động giáo dục âm nhạc cho trẻ ở trường mầm non 

2.2.1. Trong dạy hát cho trẻ mầm non

So với các hoạt động giáo dục âm nhạc cho trẻ ở trường mầm non thì hoạt động dạy hát là một trong những hoạt động được xem là khó đối với giáo viên mầm non bởi cách dạy rập khuôn, không đưa được những cái mới vào phương pháp giảng dạy. 

Tiến trình dạy hát cho trẻ mầm non thường được tổ chức như sau: Cô giới thiệu và dẫn dắt vào bài hát, hát mẫu, đàm thoại với trẻ để trẻ hiểu nội dung bài hát, dạy trẻ hát cùng với cô đến khi thuộc, mời tổ, nhóm, cá nhân lên hát. Với tiến trình như vậy nên nhiều giáo viên chỉ “rập khuôn” theo các bước tiến hành như trên mà không có sự tìm tòi, đổi mới để làm cho giờ dạy của mình được hấp dẫn và gây được hứng thú với trẻ. Thực tế khi đi dạy, tôi đã tìm hiểu và trao đổi với sinh viên Khoa mầm non - những người đang trực tiếp dạy trẻ thì các em cho biết trẻ thích và hứng thú với hoạt động vận động theo nhạc hơn nhiều so với giờ học hát. 

2.2.2. Trong nghe hát - nghe nhạc của trẻ mầm non 

Trẻ có khả năng nghe nhạc ngay từ trong bụng mẹ. Trẻ vài tháng tuổi đã biết lắng nghe hoặc quay đầu về phía âm thanh phát ra hoặc im lặng chăm chú nghe tiếng mẹ ru… 

Trẻ 24-36 tháng tuổi có thể chú ý nghe những bài hát, bản nhạc ngắn có nội dung gần gũi, dễ hiểu như những bài nói về tình cảm, người thân trong gia đình, những bài hát ru, dân ca có giai điệu vui tươi. Trẻ mẫu giáo đã nghe và kể lại được nội dung bài hát; cảm nhận được tính chất thể hiện của bài hát, bản nhạc. 

Trẻ cũng có thể tiếp nhận sự đối lập về đặc trưng của âm thanh to - nhỏ, cao - thấp, nhanh - chậm, phân biệt được âm thanh của các nhạc cụ và các cách cảm thụ âm nhạc, mong muốn được nghe nhạc. Trẻ cuối 5 tuổi hiểu được tác phẩm âm nhạc, phân biệt tính thể loại (hành khúc, ngợi ca, nhảy múa…); cảm nhận được sắc thái thể hiện trong âm nhạc, nhận biết được tác phẩm biểu diễn; phân biệt được các âm cao - thấp và âm sắc của nhạc cụ; nhận xét được giọng hát đúng, giọng hát sai của bạn mình.

Hoạt động dạy nghe cho trẻ ở trường mầm non chủ yếu là được nghe hát là chính, nghe nhạc rất ít. Hoạt động nghe hát chủ yếu qua sự thể hiện của cô, trẻ nghe qua băng đĩa nhạc, hoặc xem các video ca sĩ biểu diễn. Việc đầu tư về trang phục cũng như đạo cụ để phục vụ cho hoạt động dạy nghe còn hạn chế, chỉ khi nào có dự giờ hoặc lên tiết mẫu giáo viên mới có sự đầu tư chu đáo. Chính vì sự “sơ sài” đó nên hoạt động dạy nghe đôi khi không có được hiệu quả như mong muốn. 

2.2.3. Trong vận động theo nhạc cho trẻ mầm non 

Trong Giáo dục âm nhạc, tác giả Phạm Thị Hòa nhận định: “Nhà chỉ huy Lô-tô-kôp-xki viết: “Cả người lớn, cả trẻ em, thông thường khi nghe nhạc đều có ý muốn cử động theo nhịp tiết tấu. Tay họ đung đưa, chân gõ nhịp, đầu lắc lư. 

Đó là hình thức múa tự phát. Nhiều khi các em nhỏ vừa nghe nhạc, vừa tự ngẫu hứng điệu múa có tiết tấu độc đáo của mình. Khi nghe nhạc, nghe hát dưới tác động của âm thanh sẽ làm cho chúng ta có cảm xúc và muốn bộc lộ cảm xúc đó ra bên ngoài bằng cử chỉ, hoạt động hình thể, chân, tay, hoặc lắc, gật đầu một cách ngẫu hứng.

Đó là những cảm xúc tự nhiên mà âm nhạc đem lại cho chúng ta. Với trẻ, vận động theo nhạc giúp trẻ phát triển cảm giác nhịp điệu, sự khéo léo, khả năng phản ứng nhanh và đặc biệt là giúp trẻ tự do bộc lộ những cảm xúc, tình cảm của mình. Trẻ ở lứa tuổi khác nhau sẽ có khả năng vận động theo nhạc khác nhau. 

Khả năng vận động của trẻ ở từng độ tuổi chi phối phương pháp tổ chức hoạt động vận động. Vì vậy, giáo viên cần chú ý những đặc điểm vận động của trẻ để có được những phương pháp cũng như hình thức tổ chức phù hợp và hiệu quả. 

- Trẻ nhà trẻ: Trẻ 1 tuổi có thể lắc lư khi bài hát, bản nhạc vang lên tuy nhiên chưa đúng nhịp điệu. 

Trẻ 2-3 tuổi: trẻ đi lại, leo trèo dễ dàng hơn, do đó, trẻ có thể học đi theo nhạc nhưng chưa thật khớp nhạc, lặp đi lặp lại những động tác đơn giản theo nhịp độ nhất định (kéo cưa lừa xẻ, nu na nu nống…). 

- Trẻ mẫu giáo: Trẻ 3-4 tuổi: biết làm các động tác phối hợp đơn giản; 

Trẻ 4-5 tuổi: biết chuyển động nhịp nhàng theo tính chất âm nhạc với các động tác, đội hình đơn giản; 

Trẻ 5-6 tuổi: biết chuyển động nhịp nhàng theo tính chất âm nhạc, trẻ biết phối hợp nhịp nhàng các động tác vận động, biết chuyển đội hình, thực hiện một số động tác múa.

Trong chương trình giáo dục âm nhạc hiện nay, nội dung vận động theo nhạc chủ yếu là dạy vỗ tay theo nhịp, phách, tiết tấu, vận động minh họa theo lời ca và một số điệu múa. Hình thức tổ chức dạy vận động theo nhạc còn đơn điệu, chủ yếu là dạy trẻ đồng loạt các kĩ năng trên lớp, trẻ ít được nghe nhạc với các bài hát, bản nhạc có giai điệu đa dạng để từ đó tự cảm nhận và thể hiện cảm xúc bằng chính vận động của bản thân. 

Đặc biệt, trong chương trình chưa chú trọng hết vai trò của hoạt động vận động theo nhạc nhằm phát triển cảm giác nhịp điệu, làm giàu cảm xúc âm nhạc cho trẻ. Hơn nữa, giáo viên mầm non còn yếu về nhịp phách nên hình thức vận động nhịp điệu ít khi được thực hiện trên trẻ. 

Bởi bản thân giáo viên cũng chưa hiểu và chưa biết cách thực hiện các hình thức vận động nhịp điệu đó. Đây là tồn tại mà giáo viên cần phải khắc phục để có thể hướng dẫn trẻ được nhiều hình thức và cách thể hiện khác nhau của hoạt động vận động theo nhạc. 

2.2.4. Trong trò chơi âm nhạc của trẻ mầm non

Trò chơi âm nhạc là hoạt động mà trẻ mầm non rất yêu thích. Đây là hoạt động tương đối tổng hợp, sử dụng tất cả các hoạt động âm nhạc khác như ca hát, nghe nhạc, vận động theo nhạc, nhảy múa,... Trò chơi gắn với âm nhạc - âm nhạc kết hợp với trò chơi, đã tạo nên sự cuốn hút mạnh mẽ đối với trẻ. Sau mỗi lần tham gia chơi là một lần trẻ khắc sâu kiến thức, mở rộng hiểu biết, trẻ được tự do thể, hiện bản thân, cảm xúc, suy nghĩ, sáng tạo,... 

Không những vậy, khi tham gia trò chơi âm nhạc trẻ còn được rèn luyện các kĩ năng hát, múa, nghe, ghi nhớ tác phẩm, cảm thụ âm nhạc,... dưới các hình thức hấp dẫn. Ở nhóm nhà trẻ và mẫu giáo bé, trò chơi âm nhạc thường được tổ chức đó là trẻ hát theo cô và thực hiện các động tác đơn giản, vận động nhẹ nhàng như vỗ tay, lắc lư, giơ tay, nhún nhảy,... 

Ở lứa tuổi mẫu giáo nhỡ và lớn, trẻ được chơi là một nhu cầu tất yếu để một số kĩ năng được vận dụng và phát triển. Độ tuổi này, cơ thể đang phát triển, hệ thần kinh hiện ở trạng thái hưng phấn nên trẻ rất hiếu động, nhưng khả năng chú ý lại hạn chế. Nếu như phải tham gia vào hoạt động đơn điệu nào đó, trẻ sẽ cảm thấy mệt mỏi do sự nhàm chán gây nên. 

Vì vậy, trò chơi trong học tập nói chung trong đó có trò chơi âm nhạc nói riêng có thể coi là một phương pháp hữu hiệu để khắc phục những hạn chế của trẻ, giúp trẻ lấy lại thăng bằng để tiếp tục tham gia vào các hoạt động khác. Ở độ tuổi này trò chơi nhập vai chiếm vị trí quan trọng. Trẻ mẫu giáo lớn nhập vai một cách thuận lợi và dễ dàng và trẻ thường chơi rất say sưa. Trí tưởng tượng phong phú giúp trẻ có sự liên tưởng phối hợp nhịp điệu, lời ca với các động tác vận động theo nhạc. 

Khi chơi, trẻ được thả hồn mình trong các nhân vật gần gũi thông qua lời ca, những ca cảnh trong khi sắm vai... Đó là hình thức thể hiện sống động phù hợp với đặc điểm tâm lí của trẻ, là sự phát triển mạnh mẽ của tính hình tượng tư duy trực quan hành động và nhu cầu ham vận động của trẻ. 

Trò chơi âm nhạc luôn được trẻ yêu thích nhưng thực tế hiện nay ở trường mầm non, trò chơi âm nhạc được tổ chức cho trẻ ít có trò chơi mới mà thưởng là các trò chơi quen thuộc như Tai ai tinh, Nghe âm thanh to - nhỏ, Thỏ nghe hát nhảy vào chuồng,… Các trò chơi này thường xuyên được tổ chức cho trẻ nên vì vậy trẻ hầu như đều thuộc và biết cách chơi một cách thành thạo. 

2.3. Giải pháp khắc phục những tồn tại và hạn chế trong hoạt động giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non 

2.3.1. Chuẩn bị tâm thế, trang phục, đạo cụ để dạy trẻ 

Trong hoạt động dạy hát cho trẻ mầm non, để giờ học hát của trẻ được hứng thú và hấp dẫn hơn, trước hết, giáo viên mầm non cần phải chuẩn bị về trang phục, phong thái, nét mặt. Chúng ta không cần quá cầu kì về trang phục nhưng cần phải gọn gàng, sạch sẽ. Trong hoạt động dạy nghe cũng vậy, bên cạnh việc mở rộng kiến thức cho trẻ, chuẩn bị đạo cụ, trang phục vùng miền đối với các bài dân ca là thế mạnh của hoạt động dạy nghe này. 

Nhà trường nên đầu tư một vài bộ trang phục dân tộc các vùng miền hay một số loại nhạc cụ như đàn guitar, sáo, ukulele, đàn tranh,... để giáo viên có thể sử dụng mà không phải đi thuê. Phong thái, biểu cảm trên gương mặt cùng với giọng nói truyền cảm của cô cũng đóng một vai trò không nhỏ để có được sự thành công của giờ học. 

Cô vào lớp với tâm trạng luôn vui vẻ, gương mặt rạng ngời sẽ tạo được sự hứng khởi và thiện cảm cho trẻ, bởi cô giáo là linh hồn của lớp học. Chuẩn bị các đạo cụ, dụng cụ âm nhạc cũng là điều cần thiết trong giờ dạy hát cho trẻ. 

Thay vì chỉ mời trẻ lên hát lại bài hát vừa học thì trẻ được lựa chọn đạo cụ, dụng cụ âm nhạc để biểu diễn và như vậy trẻ sẽ thích thú hơn, tự tin hơn. Đạo cụ và dụng cụ âm nhạc giáo viên nên chuẩn bị phong phú như nơ, micro, hoa đeo tay, quả bông, sắc xô, phách tre,... và đặc biệt là các dụng cụ âm nhạc tự sáng tạo. 

2.3.2. Đưa các cách giới thiệu, dẫn dắt mới vào bài học

Giới thiệu và dẫn dắt vào bài hát cũng là phần thể hiện được sự sáng tạo của giáo viên một cách rõ nét. Thường thì giáo viên mầm non ưa thích sử dụng cách dẫn dắt khá đơn giản như đọc câu thơ, câu đố,… hay thậm chí là giới thiệu luôn vào bài định dạy. Có khá nhiều cách dẫn dắt hay, hấp dẫn mà giáo viên cần phải sáng tạo để đưa vào như sử dụng các sản phẩm mà trẻ đã làm trong các hoạt động khác như tạo hình, vẽ, nặn, cắt dán,… 

Bên cạnh cách làm mà giáo viên mầm non đã sử dụng như dán các bức tranh của trẻ và đàm thoại với trẻ để dẫn dắt vào bài hát thì một cách khác đó là scan các bức ảnh của trẻ lên máy tính, sử dụng công nghệ thông tin để chạy giai điệu bài hát đó cùng các hình ảnh, sau đó đàm thoại với trẻ về nội dung và tác giả của các bức tranh. Hay sử dụng những đạo cụ trực quan cũng rất được trẻ yêu thích. 

Ví dụ: cô dạy cho trẻ bài Cá vàng bơi của nhạc sĩ Hà Hải, cô có thể chuẩn bị một bình cá nhỏ có vài con cá con và đàm thoại với trẻ, cô thả vài hạt thức ăn cho cá để cho trẻ thấy cá ngoi lên đớp mồi như thế nào,...

Cách khác đó là giáo viên tìm trên mạng internet các đoạn video về hình ảnh có liên quan tới nội dung bài dạy để dẫn dắt vào bài. Ví dụ: dạy trẻ bài Con rùa, cô tìm đoạn video có hình ảnh con rùa bò từ bãi cát trắng mịn xuống biển xanh mênh mông, đàm thoại cho trẻ những hình ảnh đó, mở rộng kiến thức cho trẻ về tuổi thọ, thức ăn của loài rùa,… 

Hay cô có thể kể một câu truyện cô vừa gặp sáng nay, hôm qua, những gì thân thuộc, gần gũi nhất cũng là cách dẫn dắt hay, hiệu quả. Có rất nhiều cách dẫn dắt hay và hấp dẫn để giới thiệu vào tác phẩm tuy nhiên cần chú ý tới tiêu chí của nó là hấp dẫn, sinh động và ngắn gọn cũng như sự phù hợp với bài hát. 

2.3.3. Nâng cao kiến thức chuyên môn để mở rộng vốn hiểu biết cho trẻ

Đối với giáo viên mầm non nếu có thể sử dụng được bất kì một loại nhạc cụ nào đều rất khuyến khích và lựa chọn đàn Organ để học và biết cách sử dụng là điều tối ưu nhất. Đàn Organ là sự tổng hợp của nhiều âm sắc nhạc cụ khác nhau nên giáo viên có thể cho trẻ nghe được nhiều loại nhạc cụ chỉ trên một cây đàn. 

Không những vậy, đàn Organ còn có nhiều tính năng rất hữu ích như có thể thu, ghi lại những bản nhạc, tiết tấu trên bộ nhớ của đàn, có thể tăng giảm tốc độ, thay đổi âm sắc các nhạc cụ tùy ý. Hơn nữa nó dễ dàng mang đi và sử dụng mọi nơi, mọi địa điểm… 

Khi biết đánh đàn, giáo viên có thể tự mình đàn và hát cho trẻ nghe, có thể sửa sai cho trẻ bằng cách đàn giai điệu, có thể sưu tầm các bài hát mới để đưa vào chương trình, biểu diễn trong chương trình văn nghệ của trường,… 

Đó là những lợi ích vô cùng thiết thực của việc biết chơi nhạc cụ đem lại. Trong hoạt động dạy nghe, đòi hỏi giáo viên cần phải đầu tư công sức để tìm hiểu những nội dung xung quanh bài lựa chọn dạy cho trẻ để mở rộng kiến thức cho trẻ. Giáo viên mầm non cần phải tìm hiểu, học hỏi để có thể cho trẻ nghe nhiều hơn nhạc không lời. 

Có thể lựa chọn nhạc dân ca Việt Nam được diễn tấu bởi các nhạc cụ dân tộc để cho trẻ hiểu hơn về truyền thống dân tộc mình hoặc các bản nhạc cổ điển nổi tiếng để cho trẻ được tiếp xúc với âm nhạc bác học. Nghe nhạc không lời tức là cho người nghe có được sự cảm nhận âm nhạc mà không bị định hướng bởi nội dung của tác phẩm mà nó hoàn toàn phụ thuộc vào kinh nghiệm sống và sự cảm nhận, rung cảm của trái tim mỗi người nghe nhạc. 

Khi cho trẻ nghe các bản nhạc cổ điển nổi tiếng sẽ mở rộng cho trẻ vốn kiến thức về các nhạc cụ như đàn organ, sáo, đàn ghita, violin, các loại kèn,… một chút về nội dung của tác phẩm, tác giả. Ví dụ, trẻ có thể nghe tiếng đàn piano thông qua các trích đoạn của tác phẩm Hành khúc Thổ Nhĩ Kì (Mozart), Fur Elise (Beethoven), Serenade (Schubert),… hay trẻ có thể nghe được cả dàn nhạc lớn với sự kết hợp của nhiều loại nhạc cụ thông qua các giao hưởng như trích đoạn giao hưởng số 9 với Chủ đề Giao hưởng niềm vui (Beethoven),… 

Xem thêm: Hướng Dẫn Cách Chọn Mua Đàn Piano Cho Bé Mới Học

Tuy nhiên, giáo viên cần phải đầu tư công sức để sưu tầm, chọn lọc kĩ lưỡng các bản nhạc chuẩn, đảm bảo chất lượng âm thanh tốt, hình ảnh đẹp và phù hợp với khả năng nghe nhạc của từng lứa tuổi trẻ. Vì khả năng nhận thức cũng như kinh nghiệm sống của trẻ nhỏ còn rất nhiều hạn chế nên việc cảm nhận được những cái hay, cái đẹp của tác phẩm nhạc không lời là vô cùng khó khăn. 

Chính vì vậy mà việc giải thích cho trẻ hiểu được cái hay, cái đẹp trong tác phẩm của giáo viên là vô cùng quan trọng. Ví dụ, khi cho trẻ nghe trích đoạn chương IV, bản giao hưởng số 9 với chủ đề Giao hưởng niềm vui của nhạc sĩ Beethoven, giáo viên có thể dùng lời để giảng giải cho các cháu biết một chút về nhạc sĩ như: “Đây là bản giao hưởng cuối cùng và được nhiều người biết đến nhất của nhạc sĩ đấy các con ạ! Và các con có biết không, nhạc sĩ Beethoven đã sáng tác bản Giao hưởng này khi ông bị điếc cả hai tai đấy các con ạ! Các con có thấy khâm phục nhạc sĩ không nhỉ?” 

Như vậy, thông qua việc cho trẻ nghe nhạc kết hợp với biện pháp giảng giải về nội dung cũng như tác giả thì không những giúp trẻ mở mang thêm kiến thức về thế giới bên ngoài mà còn cho góp phần giáo dục cho trẻ dù làm việc gì cũng phải cố gắng, không sợ khổ, sợ khó thì sẽ đạt được thành công,… 

Giáo viên cần thấy được tác dụng thiết thực của hoạt động nghe nhạc có tác động rất tích cực đến các hoạt động âm nhạc khác như thế nào. Việc học hát trẻ cũng cần phải nghe được giai điệu của bài qua đó, trẻ mới hát đúng, hát hay được, trẻ vận động theo nhạc, chơi trò chơi âm nhạc… 

Khi trẻ nghe được nhạc thì trẻ mới thực hiện các yêu cầu của cô được tốt. Như vậy, muốn trẻ học tốt âm nhạc ta cần phải tạo sự hứng thú cho trẻ và có phương pháp dạy học nghe nhạc có chủ đích, phải có mục tiêu rõ ràng cho từng hoạt động nghe nhạc của trẻ.

Trong hoạt động vận động theo nhạc, cụ thể ở nhóm vận động nhịp điệu, giáo viên thường hướng dẫn trẻ vỗ tay, gõ dụng cụ âm nhạc theo các tiết tấu nhưng như vậy chưa đủ bởi nếu chỉ dừng lại ở đây thì yêu cầu của hoạt động này đó là trẻ hát kết hợp với vỗ tay hoặc gõ dụng cụ âm nhạc chính xác, đúng với tác phẩm chứ không cần phải có dáng, có tư thế, không cần phải đẹp. Nếu như vậy thì chưa đúng với nội dung vận động theo nhạc.

Vì vậy, sau khi trẻ vỗ tay hoặc gõ nhạc cụ xong giáo viên cần phải thiết kế thành các động tác và các động tác đó phải được tạo dáng, có tư thế và phải đẹp. Với nhóm vận động nhịp điệu này, vì giáo viên còn hạn chế trong việc thực hành các âm hình tiết tấu khác nhau nên việc ứng dụng vào cho trẻ cũng bị hạn chế, chủ yếu hay sử dụng nhất là hình tiết tấu 1 (chậm). 

Để làm tốt nhóm vận động nhịp điệu này cần phải ghi nhớ một vài chú ý: 

+ Lựa chọn bài có nhịp chẵn (2/4; 4/4;…) 

+ Không vào ngay từ nhịp lấy đà. 

Sau khi lựa chọn bài cho phù hợp thì phương pháp tập luyện cũng hết sức quan trọng. Người tập cần phải giảm tốc độ tập cho thật tốt một câu đầu tiên rồi sau đó tăng dần tốc độ. Khi tập được thành thạo thì có thể tập cả bài kết hợp với đúng tốc độ của bài hát. Hiểu rõ và thực hành thường xuyên sẽ giúp cho người tập làm tốt được với bất kì một bài hát nào. 

2.3.4. Lựa chọn nhạc phù hợp với tone giọng của trẻ và giáo viên

Chọn nhạc để dạy cho trẻ cũng là một vấn đề cần chú ý bởi hiện nay giáo viên mầm non có thể sự dụng được đàn organ hoặc một loại nhạc cụ nào khác là rất ít nên việc chọn nhạc thường được lựa chọn nhạc beat, nhạc có sẵn giai điệu ở trên mạng internet.

Vì chọn nhạc trên mạng nên nhiều khi không đảm bảo được chất lượng âm thanh cũng như tone phù hợp. Nếu tone phù hợp với cô thì sẽ không phù hợp với trẻ và ngược lại. Như chúng ta đã biết, trẻ có bộ máy phát âm còn yếu ớt, rất nhạy cảm và còn tiếp tục hoàn thiện cùng với sự phát triển chung của cơ thể.

So với người lớn, thanh quản của trẻ chỉ to bằng một nửa của người lớn bởi dây thanh đới mảnh và ngắn, vòm họng còn cứng, chưa linh hoạt, hơi thở còn yếu, hời hợt vì vậy giọng trẻ có đặc điểm là cao và yếu. Hiểu được bộ máy phát âm của trẻ như vậy nên khi chọn nhạc giáo viên cần phải lựa chọn những bản nhạc phù hợp với giọng của trẻ. 

Tuy nhiên, thực tế nếu lấy nhạc trên mạng internet thì khó có thể đảm bảo được nhạc phù hợp với cô thì sẽ phù hợp với trẻ. Nếu phù hợp với cô thì cô sẽ biểu diễn tốt, hay, khoe được giọng mình nhưng trẻ lại hát không tốt và ngược lại nhạc phù hợp với trẻ thì trẻ hát tốt mà cô lại hát không tốt. Để giải quyết vấn đề này, giáo viên cần có phần mềm về làm nhạc để có thể dịch giọng của bài hát như Mp3 Key Shifter. 

Khi đó, sẽ có hai bản nhạc, khi biểu diễn cô sẽ hát với bản nhạc phù hợp với tone giọng của cô và khi dạy trẻ sẽ sử dụng bản nhạc phù hợp với tone giọng của trẻ. Và như vậy, giờ học âm nhạc sẽ tạo được hiệu quả cao. 

2.3.5. Nâng cao độ khó của Trò chơi âm nhạc 

Trò chơi âm nhạc dành cho trẻ muốn được hấp dẫn hơn, bên cạnh việc cần thiết kế thêm các trò chơi âm nhạc mới thì việc phát triển, nâng cao độ khó của trò chơi âm nhạc quen thuộc cũng là gợi ý tốt cho giáo viên mầm non. Ví dụ: trò chơi Tai ai tinh thường được tổ chức trên trẻ ở trường mầm non. 

Cách chơi và luật chơi: cô mời một bạn đứng trước lớp đội mũ chóp nhọn, sau đó mời một bạn bất kì trong lớp hát một bài hát nào đó và yêu cầu bạn đội mũ chóp nhọn phải đoán được bạn hát là ai? Tên bài hát là gì? Nếu đoán đúng thì hát lại bài hát đó và được thưởng, đoán sai thì nhảy lò cò về chỗ và trò chơi lại tiếp tục với bạn khác. 

Để nâng cao trò chơi này, giáo viên có thể tham khảo các hình thức khác như: mời cùng lúc hai bạn hát và yêu cầu trẻ đoán tên hai bạn vừa hát là ai, hát bài gì? Hoặc có thể tổ chức mời một bạn hát và gõ dụng cụ âm nhạc rồi yêu cầu bạn đoán xem ai hát, hát bài gì, gõ dụng cụ âm nhạc nào?... 

Mặc dù đây là một hoạt động giáo dục âm nhạc có lợi thế và luôn được trẻ yêu thích, chờ đợi và tham gia nhiệt tình, hứng khởi nhưng nếu giáo viên mầm non không sáng tạo, thiết kế thêm các trò chơi mới thì quả thật là thiệt thòi đối với trẻ. 

Xem thêm: Đồ chơi âm nhạc cho trẻ mầm non có đặc điểm lợi ích gì?

2.3.6. Vận dụng linh hoạt các hình thức hát mẫu cho trẻ 

Trong quá trình dạy trẻ hát, nội dung hát mẫu cho trẻ nghe là nội dung không thể thiếu. Giáo viên có thể vận dụng một cách linh hoạt các hình thức hát mẫu khác nhau sao cho phù hợp với bài hát định dạy cho trẻ.

 Các cách hát mẫu: 

- Hát không nhạc: Hát chay; Hát kết hợp với gõ nhạc cụ đệm: phách, sắc xô, mõ, … đặc biệt là các dụng cụ tự tạo: gáo dừa, đĩa nhựa; Hát cùng với vỗ tay theo nhịp, phách của bài hát. 

- Hát có nhạc: Hát và đung đưa theo nhịp của bài hát; Hát cùng với các động tác múa, minh họa cho bài hát; Cô chính và cô phụ cùng tham gia hát. Ngoài ra có thể cho trẻ nghe hoặc xem video ca sĩ hát nhưng hình thức này không phổ biến. Hoạt động dạy nghe cũng có nội dung hát mẫu cho trẻ. Bên cạnh các hình thức hát mẫu đã nêu ở trên thì nội dung nghe được bổ sung thêm một số cách cho trẻ nghe, đó là: 

- Cho trẻ nghe giai điệu bài hát: Trẻ ngồi nghe và cảm nhận giai điệu bài hát; Trẻ nghe giai điệu bài hát, cô múa phụ họa; Cô vẽ tranh cát trên nền nhạc bài hát; Cô kể câu chuyện với nội dung của bài hát nên nền nhạc bài hát. 

- Cô hát cùng nhóm trẻ múa phụ họa. 

- Cô hát, trẻ hưởng ứng. 

Trên đây là gợi ý về một số cách thể hiện tác phẩm âm nhạc để giáo viên có thể tham khảo và vận dụng vào bài dạy của mình cho hợp lí và hiệu quả. 

3. Kết luận 

Thành công của hoạt động giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non được thể hiện qua việc trẻ lĩnh hội và thể hiện một cách tự tin, biểu cảm các hoạt động âm nhạc cũng như việc trẻ mong muốn, tích cực tham gia vào các hoạt động hay không. 

Chính vì vậy, để các hoạt động âm nhạc được hiệu quả và kích thích được sự hứng thú của trẻ thì giáo viên cần phải nhận thấy được những mặt hạn chế để tìm cách khắc phục đồng thời tích cực phát huy những ưu điểm đó.

Xem thêm: Giáo trình phương pháp giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non